Sual: (Ahkam zaman ile değişir) kaidesine göre âdetler dinde delil olur mu?
CEVAP
Âdetler, Delil-i şer’i olamaz. Din, âdetlere tâbi olamaz. Âdetlerin, modaların İslamiyet’e uygun olması gerekir. Bir işin İslamiyet’e uygun olmasını sağlamak için, bu iş ile ilgili çeşitli kaviller varsa, bunlardan zamana ve şahsa uygun, elverişli olan kavle uygun olması sağlanır. (Ahkam zaman ile değişir) de bu demektir. (Berika)

Sual: Âdetle ilgili sünnetleri yapmak müstehap dediniz. Âdetle ilgili sünnetler nelerdir? 
CEVAP
Mübarek, şerefli ve temiz işleri yaparken sağdan başlamak müstehaptır. Bunlara zevaid sünnetler denir. Ayakkabı, gömlek giyerken, saç tararken, misvak kullanırken, tırnak keserken, el, ayak yıkarken, mescide girerken, tuvaletten çıkarken, sadaka verirken, yemek yerken, su içerken sağdan başlanır. Bunların zıddı olanları yaparken, mesela ayakkabı çıkarırken, taharetlenirken, sümkürürken soldan başlamak müstehaptır. Özürsüz, kasten bunların tersini yapmak tenzihi mekruhtur.

Sual: Sağdan başlamak önemli sünnet değil midir?
CEVAP
Peygamber efendimizin ibadet ve âdet olarak yaptıklarının hükmü farklıdır. Âdetle ilgili sünnetler müstehaptır.

Sağın önemi elbette büyüktür. Sağın, sola göre üstünlüğü vardır. Mübarek, şerefli ve temiz işleri yaparken sağdan başlanır. Peygamber efendimiz, elindeki suyu, sağında bulunan bir köylüye uzatır. Köylü, (Ya Resulallah, solunuzdaki Ebu Bekir’e niçin vermiyorsunuz? O benden daha faziletli) der. Resulullah, (Suyu sağdan dağıtın!) buyurur. Yine, (Sağ elle yiyip için, sağ elle alıp verin; çünkü şeytan, sol eliyle yiyip içer, sol eliyle alıp verir) buyurmuştur. Bir yere giderken, yol ikiye ayrılır, soracak kimse de bulunmazsa, (Karşınıza iki yol çıkarsa, sağdan yürüyün!) hadis-i şerifine uymalıdır.

Sağın şerefi, Kur’an-ı kerimde de bildirilir. (Vakıa) suresinde (Eshab-ül-meymene = Sağcı) ve (Eshab-ül-meş’eme = Solcu) ifadeleri geçer ve sağcıların [dine uyanların] Cennet ehli, solcuların [dine uymayanların] Cehennem ehli olduğu bildirilir. Meymene; sağ, sağ kol, sağ taraf gibi anlamlara gelir. Eshab-ı meymene, sağcı demektir. Cennete gidecek mutlu kişilere denir. Meş’eme; sol, sol kol, sol taraf, uğursuzluk gibi anlamlara gelir. Eshab-ı meş’eme, solcu demektir. Cehenneme gidecek bedbahtlara denir.

Sual: Tek’e riayet etmenin, bir şeye sağdan başlamanın hükmü nedir?
CEVAP
Teke riayet etmek, yani bir şey yaparken 1, 3, 5, 7 gibi tek sayıda yapmak sünnettir. Hadis-i şerifte, (Allahü teâlâ tektir, teke riayet edeni sever) buyuruldu.

İmam-ı Rabbani hazretleri, Mevlana Salih’e bahçeden birkaç karanfil getirmesini emretti. Onun, altı tane karanfil getirdiğini görünce buyurdu ki:

(Bizim en aşağı talebemiz, en azından (Allahü teâlâ tektir, teke riayet edeni sever) hadis-i şerifini bilir. Teke riayet müstehaptır. İnsanlar müstehabı ne zannediyorlar? Müstehap, Allahü teâlânın sevdiği şeydir. Eğer dünya ve ahireti Allahü teâlânın sevdiği bir şey için verseler, hiçbir şey vermemiş olurlar.)
Mübarek, şerefli ve temiz işleri yaparken sağdan başlamak müstehaptır. Bunlara Sünnet-i zevaid denir. Ayakkabı, gömlek giyerken, saç tararken, misvak kullanırken, tırnak keserken, el, ayak yıkarken, mescide girerken, heladan çıkarken, sadaka verirken, yemek yerken, su içerken sağdan başlanır. Bunların zıddı olanları yaparken, mesela ayakkabı çıkarırken, taharetlenirken, sümkürürken soldan başlamak müstehaptır. Özürsüz, kasten bunların tersini yapmak tenzihi mekruhtur. Bir hadis-i şerifte de, (Allah sağdan başlamayı sever) buyuruluyor.

Sağ el ne demek?
Sual: Buhari’deki bir hadiste, (Namaz hakkında Allah’tan korkun! Sağ elinizin malik olduğu şeyler [köleler] hakkında Allah’tan korkun! Kimsesiz, fakir, dul kadın ve yetimler hakkında Allah’tan korkun!) buyuruluyor. Hadiste niye sağ el deniyor?
CEVAP
Bunlar deyimdir. Türkçede de böyle deyimler vardır. (Elimin altında şu kadar mal var) veya (Elimin altında yüzlerce insan var) yahut (Bahsettiğiniz işi yapmak elimde değil) gibi ifadelerde geçen el kelimesinin hiçbirinin bildiğimiz el ile alakası yoktur. Buradaki el, güç, kuvvet, malik olmak anlamındadır. Arapçada da, sağ el tâbiri kullanılıyor. Kur’an-ı kerimde de, birçok yerde Allah’ın eli tâbiri geçer. Hiçbirinin hakiki el ile alakası yoktur. Hepsi deyimdir. Mânâları farklıdır.

Yukarıda bildirdiğiniz hadis-i şerifte, önce namaza önem verilmesi, hizmetçilere iyi muamele edilmesi, fakir, dul ve yetimlerin hakkının gözetilmesinin önemi bildiriliyor.

Sual: Peygamberimizin saçlarını uzattığı söyleniyor. Erkeklerin de saçlarını uzatmaları veya kazımaları sünnet olur mu?
CEVAP
İslam âlimleri, Peygamber efendimizin yaptığı şeyleri üçe ayırmışlardır:
1- Müslümanların da yapması lazım olan şeylerdir. Bunlara, sünnet denir.
2- Âdete bağlı şeylerdir. Bunları her Müslüman, bulunduğu yerin âdetine uyarak yapar.
3- Resulullaha mahsus olan, özel şeylerdir. Bunları başkalarının yapması caiz değildir. Bunlara, hasais denir.

Bunun için, Peygamberimizin her yaptığına değil, kitaplarda İslam âlimlerinin bildirdiği hususlara uymak gerekir. Kendi aklımıza, kendi anladığımıza göre hareket etmemiz uygun olmaz.

Kılık kıyafet, saç sakal gibi şeylere sünnet-i zevaid, yani âdete bağlı sünnet denir. Bunlar gibi âdete bağlı işlerde, herkes yaşadığı yerdeki âdetlere uymalı. Âdete uymamak uygun olmaz, fitneye sebep olursa haram olur. Budist papazlarına benzemek niyetiyle başı dazlak yapmak ve kadınlar gibi saçlarını uzatmak caiz olmaz. Bir ihtiyaçtan dolayı olursa mahzuru olmaz.

Âdetle ilgili sünnetler
Sual: Peygamber efendimizin her yaptığı sünnet deniyor. Mesela yatmak, yiyip içmek, yürümek gibi şeyler, sünnet midir, mubah mıdır?
CEVAP
Mubahtır, sünnet değildir. Sünnet iki türlüdür:
Sünnet-i hüdâ, ezan ve ikamet okumak gibi, İslâm dininin şiârıdır.
Sünnet-i zâide, Resulullah efendimizin kılık kıyafeti, elbise giymek, yatmak, yiyip içmek ve yürümek gibi işlerdeki âdetleridir. (Hadika)

Elbise giymek, yatmak ve yürümek ve benzerleri mubahtır. Bunların yapılış şekli sünnettir.

Yatmak sünnet değil ama sağ yanına yatmak sünnettir. Resulullah efendimiz, mübarek avucunun içini sağ yanağının altına koyup, sağ yanı üstüne yatardı. Yüzükoyun yatmak mekruhtur.

Yemek mubahtır. Üç parmakla yemek, sağ el ile yemek sünnettir. Su içmek mubahtır. Oturarak içmek sünnettir.

Elbise giymek mubahtır. Resulullah gibi giyinmek sünnettir. Resulullah efendimiz, siyah, beyaz ve yeşil giyinirlerdi.

Başı kapatmak mubahtır. Sarık giymek, sarığın ucunu sarkıtmak sünnettir.

Yürümek mubahtır. Önüne bakarak, süratle yürümek sünnettir.

Herkesin saçı, bıyığı olur. Ama Resulullah efendimizinki gibi şekil vermek sünnet olur. Bıyıklarının uzunluğu ve şekli, mübarek kaşları kadar idi. Sakalı bir tutam idi. Bu ölçülere uymayan sakal ve bıyık bid’at olur.