Sual: Axirətdə xilas olmaq nəyə bağlıdır?
CAVAB
Bəziləri Allaha inanan hər kəsin Cənnətə gedəcəyini düşünür. Bu çox səhvdir. Amentüdəki altı əsasdan birinə inanmayanın imanı etibarsızdır. Bunun üçün inanmaq deyil, doğru inanmaq əhəmiyyətlidir. Axirətdə xilas olmaq, ibadətin çox olmasına deyil, doğru imana bağlıdır. İxlaslı əməli az da olsa, hətta heç əməli olmasa, zərrə qədər doğru imanı olsa yenə Cənnətə girər. Bir hədis-i şərifdə buyurulur ki:
(Ürəyində zərrə qədər imanı olan Cəhənnəmdə qalmaz.) [Buxari, Müslim]

Hər kəs dünyadan axirətə köçür. Hər kəs bir vasitəyə (miniyə) minib gedir. Bir vasitəyə minmək deyil, doğru vasitəyə minmək əhəmiyyətlidir. Səhv miniyə minən, istədiyi yerə deyil, minik getdiyi yerə gedər. Kəbəyə getmək üçün niyyət edib Parisə gedən təyyarəyə minən, niyyəti xalis olsa da Kəbəyə çata bilməz.

Allahu təala, doğrunu tapmaq istəyənə, doğrunu axtarana doğru yolu yəni həqiqi İslamiyyəti nəsib edəcəyinə söz vermişdir. [Ənkəbut 69, Şura 13], Allah sözündən dönməz. (Al-i imran 9)

Demək ki batil yollardakı insanlar istəmək bir yana maraq belə etmirlər. Allahu təala ruziyə zamindir amma imana zamin deyil. Doğru iman sahibi olmağa çalışmalıdır. Etiqadı düzəltmədən əvvəl ibadət etmənin faydası olmaz. Doğru etiqad, əhl-i sünnə etiqadıdır. Doğru etiqad 1 rəqəmi kimidir. İxlaslı ibadətlər sağına qoyulan sıfır rəqəmi kimidir. Bir sıfır çatanda 10, iki sıfır çatanda 100 olar. Sağına nə qədər 0 qoyulsa dəyəri artır. 1 çəkilsə hamısı 0 olar. Ixlassız, yəni riya ilə edilən əməllər də, soldakı sıfır kimi yəni 1 rəqəminin soluna qoyulan sıfır kimi dəyərsizdir. Etiqad doğru olunca ibadətləri artırmaq, insanın səyinə, ixlasına, elminə bağlıdır. İstədiyi qədər artırar. Ancaq, doğru etiqadı, yəni əhli-sünnə etiqadı yoxsa ibadətlərinin heç faydası olmaz, soldakı sıfır kimi dəyərsizdir.

Mutəzilə və bənzəri ağılçı qruplara görə ibadətlər imandan bir parçadır. Onlara görə günah işləyən və fərzləri etməyən kafir olar, yəni iman X əməl deyirlər. Bunlardan biri sıfır olsa nəticə də sıfır olar deyirlər. Yəni imansız əməl də əməlsiz iman da məqbul deyil deyirlər. Əhli-sünnəyə görə, əməlsiz iman məqbul, imansız əməl məqbul deyil. Əhli-sünnəyə görə əməl X ixlas deyilə bilər. Ancaq əməl işləmədən, (Pulum olsaydı bu kasıba kömək edərdim deyə ixlasla düşünən də, vermədiyi halda, əməl işləmədiyi halda ixlaslı niyyətindən ötəri savaba qovuşar. Bir kimsənin ixlası nə qədər çoxsa, əməl ilə çarpılınca nəticə böyük olar. Bizim ixlasımız 1 isə, min kasıba bir çörək versən, 1x1000 = min savab edər. Əshabi-kiramın ixlası çox qüvvətli olduğu üçün, məsələn onların ixlası 1 milyon olsun, bir kasıba bir çörək versə bir milyon savab alar. Necə ki hədis-i şərifdə buyurulur ki:
(And içərəm ki, bir kimsə, Uhud dağı qədər qızıl sədəqə versə, əshabımdan birinin bir ovuc qədər arpa sədəqəsinin savabına qovuşa bilməz.) [Buxari]

Əshabi-kiramın imanları çox qüvvətli və ihlasları çox olduğu üçün belə savablara qovuşmaq üçün. Əshabi-kiramdan biri digərindən daha yüksək idi. Bunun üçün Həzrət-i Əbu Bəkirin verdiyi bir ovuc xurmanın savabı, digər səhabədən birinin verəcəyi savab arasında dağlar qədər fərq vardır. Bir hədis-i şərifdə də buyurulur ki:
(Məndən sonra, Əshabımın ixtilaf edəcəkləri məsələlər haqqında sual etdim. Rəbbim mənə "Sənin əshabın mənim yanımda göydəki ulduzlar kimidir. Bəzisi digərindən daha parlaqdır. Onlardan birinə uyan hidayət üzərindədir" buyurdu.) [Deylemi]

Sual: İmanın doğru olması üçün lazımlı şərtlər nələrdir?
CAVAB
İman doğru olmadıqca, ibadətlərə savab verilməz. Onun üçün, doğru imanı öyrənib ona görə iman etmək şərtdir. İmanın doğru olması üçün lazımlı şərtlərdən bəziləri:
1 - İmanda sabit olmaq:
Üç il sonra İslamı buraxıb Xristian olacağam deyən, o anda dindən çıxıb kafir olar.

2 - Xof və reca arasında olmaq:
Allahın əzabından qorxub, rəhmətindən ümid kəsməmək lazımdır.

3 - Can boğaza gəlmədən iman etmək:
Ölərkən, axirət hallarını gördükdən sonra kafirin imanı etibarlı olmaz, lakin o anda da, müsəlmanın günahlardan tövbəsi qəbul olar.

4 - Günəş qərbdən doğulmadan əvvəl iman etmək:
Günəş qərbdən doğunca tövbə qapısı bağlanar.

5 - Qeybi yalnız Allah Təala bilər:
Allahın bildirdiyini peyğəmbərin və ya övliyanın da bilə biləcəyinə inanmaq lazımdır.

6 - Kafirliyə səbəb olan bir şeyi istifadə etməmək və söyləməmək:
Məsələn xaç taxmamaq, zarafatdan da olsa, mən kâfirim deməmək lazımdır.

7 - Dini bir hökmdə şübhə etməmək:
Məsələn namaz və təsəttür fərz mı, şərab haram mı deyə tərəddüd etməmək lazımdır.

8 - Etiqadını İslam dinindən almaq:
Tarixçilərin, fəlsəfəçilərin deyil, Rəsulullahın bildirdiyi və Əhli-sünnə alimlərinin açıqladığı şəkildə iman etmək.

9 - Amentüdəki altı əsasa inanmaq:
Xeyrin, şərin və hər şeyin Allahdan olduğuna inanmaq lazımdır. İnsanda cüzi iradə var. İşlədiyi günahlardan məsuldur. İmanın şərtini beşə endirən və yeddiyə çıxaran azanlar varsa da, imanın şərtlərindən hər hansı birini inkar edən və ya yeni şərt əlavə edən kafir olar.

10 - Hubb-i fillah, buğd-ı fillah üzrə olmaq:
Sevgi və nifrəti tək Allah üçün olmaq. Allah düşmənlərini sevmək, onları dost əldə etmək, Allah dostlarına düşmən olmaq küfrü tələb edir. Məsələn Sokratı sevmək, imam-ı Qəzaliyə düşmən olmaq kimi.

11 - Əhli-i kitabın da cəhənnəmlik olduğuna inanmaq:
Onların cənnətə girəcəyinə inanan kafir olar.

12 - Əhli-sünnə vəl-camaata uyğun etiqadda etmək:
Bu etiqadda bəziləri bunlardır:
1 - Allahu təala zamandan, məkandan münəzzəhdir. (Allah Ərşə oturdu) demək küfrdür.
2 - Allahu təala heç bir şeyə bənzəməz. Məsələn əli var, ayağı var, gedər enər, çıxar kimi insanlara bənzətmək küfr olar.
3 - Məhəmməd əleyhissalam son peyğəmbərdir. Ondan sonra peyğəmbər gəlməz. (Peyğəmbər gəlməz, amma Rəsul gələr) kimi şeylər söyləmək küfrdür.
4 - Əhli-i qibləyə [namaz qılan müsəlmana], işlədiyi günahlardan ötəri kafir deməmək. İbadətlər, imandan parça deyil. Yəni ibadət etməyən və günah işləyən möminə kafir deyilməz. Allahu təala, kiçik günaha əzab edə bilər, böyük günahları bağışlaya bilər.
5 - Cənnətdəki Müsəlmanların Allahu təalanı görəcəyinə inanmaq. Mutəzilə buna inanmaz.
6 - İman ya vardır, ya yoxdur, artıb azalmaz. Parlaqlığı, qüvvəti artıb azalar.
7 - Quran-ı Kərim məxluq [varlıq] deyil.
8 - Məst (rezin ayaqqabi) üzərinə məsh etmək caizdir. Caiz deyil deyən Əhli-sünnə ola bilməz.
9 - Miracın ruh və bədənlə birlikdə olduğuna inanmaq.
10 - Mucize və kəramət haqqdır.
11 - Səhabənin hamısını sevib, heç birini pisləməmək, çünki hamısı Cənnətlikdir. (Hədid 10)
12 - Əbu Bəkr Siddiq, Əshabi-kiramın ən üstünüdür.
13 - Ruh ölməz. Kafir və müsəlman ölülərinin ruhları eşidir.
14 - Qəbir ziyarəti caizdir. Qəbirdəki peyğəmbər, şəhid və övliya şəxslərdən kömək istəmək caizdir.
15 - Qəbir sualı və qəbir əzabı haqqdır. Qəbir əzabı ruh və bədənə olacaq.
16 - Şəfaət, sirat, hesab və tərəziyə inanmaq.
17 - Oxunan Quran-ı Kərimin və verilən sədəqənin savabını ölülərə bağışlamanın caiz olduğuna, bu savabların və duaların ölülərə çataraq, əzablarının azalmasına və ya qalxmasına səbəb olacağına inanmaq.
18 - Öldürülən, intihar edən əcəliylə ölmüşdür.
19 - Peyğəmbərlər kiçik böyük, heç bir günah işləməz.
20 - Cənnət və cəhənnəm əbədi yəni sonsuzdur. Cənnət və cəhənnəm bu anda var. Günahkar möminlər, Cəhənnəmdə sonsuz qalmaz, kafirlər sonsuz qalar.
21 - Bu gün üçün dörd haqq məzhəbdən birində olmaq. Birində olmayan əhli-sünnədən ayrılar. (Dürr-ül-Muxtar haşiyəsi)
22 - Qiyamətin əlamətlərindən olan Dəccal, Dabbet-ül-arz, Həzrət-i Mehdinin gələcəyinə, həzrəti İsanın göydən enəcəyinə, günəşin qərbdən doğacağına və digər bildirilənlərə inanmaq.
23 - Sultana, xəlifəyə üsyan caiz deyil. (Bu məlumatlar, Fiqhi-əkbər, Nuhbətul-ləali, R. Nasıhin, Məktubatı Rəbbani, F. Fevaid'den alındı.)

Imanından şübhə etmək
Sual: Kitablarda, (İndi imanım var mı və ya imanım davam edəcək mi deyə şübhə etmək küfr olar) deyilir, (Son nəfəsdə imansız getməkdən qorxmaq lazımdır, qorxmayan imansız gedər) də deyilir. Bunların ikisi eyni deyil mi?
CAVAB
Xeyr, eyni deyil. İbadətləri edən kimsə, imanının pozulmasında şübhə edər və günahım çoxdur, ibadətlərim məni qurtarmaz deyə düşünsə, imanının qüvvətli olduğu aydın olar. Imanının davam edəcəyindən şübhə edən kafir olar. Şübhə etməyi bəyənməzsə, mömin olduğu aydın olar. (Bezzaziyye)

İmanı olduğundan və ya imanının həmişə davam edəcəyindən şübhə etmək caiz deyil, küfr olar. Mömin indiki və gələcək imanı haqqında heç şübhə etməməlidir, ölənə qədər imanlıyım deməlidir.

Son nəfəs üçün isə, qorxu və ümid arasında olmalıdır. Son nəfəsdə imansız getməkdən qorxmaq, şübhə deyil iman əlamətidir. Əhli-sünnə alimləri, (Son nəfəsdə imansız getməkdən qorxmayan, imansız ölər) buyurmuşdur; çünki son nəfəsə qədər bu imanı mühafizə edib etməyəcəyə müəyyən deyil. Bunun üçün, daim qorxu içində yaşamaq, haramlardan qaçmaq, dinimizin bütün əmrlərini etmək və Allahın rəhmətindən də ümid kəsməmək lazımdır.

İmanı qorumaq üçün
Sual: Ən qiymətli nemət iman olduğuna görə, bunu qorumaq üçün nə etmək lazımdır?
CAVAB
İmanı qorumaq üçün bunlara uyğun gəlmək lazımdır:
1 - Qeybə iman etmiş olmalı. Mələkləri, Cənnəti, Cəhənnəmi göstərsələr, gözümüzlə gördüyümüz üçün, "Cənnət, Cəhənnəm vardır" demək iman olmaz. Müsəlman olmayanların hamısı, ölərkən Cənnəti Cəhənnəmi görüb, "İman etdik" deyəcəklər; amma qəbul olmayacaq. Möminlər təriflənərkən, (Onlar qeybə inanarlar) buyurulur. (Bəqərə 3)

2 - Qeybi yalnız Allah təalanın bildiyinə inanmaqdır. Peyğəmbər, mələk, cin qeybi bilməz. Ancaq Allahu təala diləsə, bildirə. Bu baxımdan möcüzəni, kəraməti inkar etmək caiz deyil.

3 - Haramı haram, halalı halal bilmək yəni qəbul etmək. Qəsdən, harama halal, halala haram deyən dindən çıxar.

4 - Allahu təalanın əzabından əmin olmamaq və qəzəbindən çox qorxmaq lazımdır. Quran-ı Kərimdə, Rəbbin əzabından qorxanların, Onun əzabından əmin olmadığı bildirilir. (Məaric 27-28)

5 - Bir insan nə qədər çox günah işlərsə işləsin, özünü zəmanət Cəhənnəmlik bilməməli. Bir hədis-i qüdsi tərcüməsi:
(Qulum, göylərə çatacaq günah işləsə; lakin rəhmətimdən ümidini kəsməyib, məndən bağışlama diləsə, bağışlayaram.) [Tirmizi]

Bir ayə tərcüməsi:
(De ki, ey çox günah işləməklə həddi aşan qullarım, Allahın rəhmətindən [bizi bağışlamaz deyə] ümidinizi kəsməyin! Çünki Allah, [iman əhlinin] bütün günahlarını heç şübhəsiz bağışlayar. Əlbəttə, O, sonsuz bağışlama və sonsuz mərhəmət sahibidir.) [Zumər 53]

6 - Allahın əzabından əmin olmamalı, rəhmətindən də ümid kəsməməli! Bir hədis-i şərif tərcüməsi:
(Mömin xof və reca [qorxu ilə ümid] arasında olarsa, Allahu təala, o quluna ümid etdiyini verər və qorxduğundan onu əmin edər.) [Tirmizi]

7 - Hubb-i fillah, buğd-ı fillah üzrə olmaq. Yəni sevdiyini Allah üçün sevmək, sevmədiyini də Allah üçün sevməməkdir. Bu, imanın təməlidir. Bir hədis-i şərif tərcüməsi:
(İmanın təməli Müsəlmanları sevmək və Allah düşmənlərini sevməməkdir.) [İ. Əhməd]

Cənab-ı Haqq, Həzrəti İsaya buyurdu ki:
(Yer və göylərdəki bütün məxluqatın ibadətlərini etsənsə, dostlarımı sevmədikcə və düşmənlərimə düşmənlik etmədikcə, heç faydası olmaz.) [K.Saadet]

8 - İmanın məqbul olması və qorunması üçün lazımlı şərtlərdən bəziləri də bunlardır:

Allahu təala, vacib-ül-vücud və həqiqi məbud və bütün varlıqları yaradandır.

Dünya və axirət aləmində olan hər şeyi, maddəsiz, vaxtsız və bənzərsiz olaraq yoxdan var edən, ancaq Allahu təaladır.

Təvəkkül fərzdir.

Zəruri olaraq və icma ilə bilinən, inanılacaq şeylərdə, müqayisə olmaz. Bunlarda ictihad və ya müqayisə edib yanılan kafir olar. Zəruri olaraq və icma ilə bildirilməmiş olan iman məlumatlarında ictihad edib də yanılan, kafir olmaz isə də, bidət sahibi olar.

İman artıb azalmaz. Yəni iman edilməsi lazım olan şeylər cəhətdən artıb azalmaz, lakin yəqin və təsdiq cəhətdən parlaqlığı, qüvvəti artıb azalar. Möminlər, iman və tövhid barəsində bir-birlərinə bərabərdir. Lakin əməl etibarilə bir-birindən fərqlidir.

Etiqadını İslam dinindən almaq. Rəsulullah əfəndimizin bildirdiyi şəkildə iman etmək.

Günah işləyən, lakin tövbə etmədən mömin olaraq ölən kimsəni Allah diləsə ona Cəhənnəmdə əzab edər, diləsə bağışlayar və heç əzaba uğratmaz.

Mələklər, kafirlərin dediyi kimi, Allahu təalanın ortaqları və ya qızları deyil. Günah işləməzlər. Mələklərdə kişilik qadınlıq yoxdur.

Quran-ı Kərimdəki və ya digər din kitaplarımızdaki dini bir hökmdən şübhə etməmək: Məsələn təsəttür görəsən fərz mı deyə şübhə etməmək.

Halal da haram da ruzidir. Hər kəs öz ruzisini yer, kimsə kimsənin ruzisini yeyə bilməz.

Elfazı küfrdən bir sözü, mənasını qəbul etməsə də söyləyən kafir olar. [Yəni zarafat olaraq və ya güldürmək üçün söyləsə yenə küfr olar. Məsələn zarafatdan mən peyğəmbərəm desə küfr olar.]

Sərxoş ikən, elfazı küfrü söyləyənə kafir deməməlidir.

Bu kainat sonradan yaradılmışdır. [Fəlsəfəçilər, bunu qəbul etmir, kainat belə gəlmiş, belə gedər deyərək kafir olurlar.]

Əhli-i qibləni təkfir etməmək, yəni namaz qılan müsəlmana işlədiyi günahlardan ötəri kafir deməmək. [Əhli-qiblə deyilən kimsənin bir inancı, mənası çox açıq olan qatı bir dəlilə zidd isə, küfr olar. Belə bir kimsə, namaz qılsa da, hər ibadəti etsə də kafir olar.]

Təsəvvüfü inkar etməmək. (Avarif-ül-mearif)

Peyğəmbərlərdən sonra insanların ən fəzilətlisi, Həzrəti Əbu Bəkir, sonra sırası ilə digər üç xəlifədir.

Əshabi-kiramın hamısı Cənnətlikdir. (Hədid surəsi 10)

Allahu təalanın Əshabi-kiramdan razı olduğu Qurani-kərimdə bildirilir. Onlardan birini pisləmək, bu ayəti-kərimələrə inanmamaq olar. (Tathir-ül-cənan)

İnsanlara gələn xeyir və şər, fayda və zərərin hamısı, Allahu təalanın təqdir etməsi ilədir.

Qədər Allahu təalanın əzəli elmi ilə, insanların və digər məxluqatın edəcəyi işləri bilməsi və istəməsidir. Bunun yaradılmasına qəza, ikisinə birdən qəza və qədər deyilir.

Allahu təala, dilədiyini bir lütf olaraq hidayətə çatdırar. O, istədiyini də ədalətinin gərəyi olaraq pozğunluğa salar. Çünki insanların işlərini Allahu təala yaradar, lakin insana da cüzi iradə vermiş, etdiyindən məsul tutmuşdur.

Öldürülən də, intihar edən də əcəliylə ölmüşdür. Əcəlsiz ölüm olmaz. Quran-ı Kərimdə tərcümə olaraq buyurulur ki:
(Heç kim, əcəlinin önünə keçə bilməz və onu gecikdirə bilməz.) [Əraf 34]

İntihar edən müsəlmanın namazı qılınar. (Dürr-ül-muxtar)

Öldükdən sonra hər kəs diriləcək.

Qəbir sualı qəbirdə ruhun cəsədə qaytarılması və kafirlər ilə günahkar möminlər üçün qəbir əzabı vardır.

Möminlərin, Cənnətə girməsi Allahın fəzlindəndir. Çünki kimsə əməliylə Cənnəti haqq edə bilməz.

İnsanlar, dirilincə hesaba çəkiləcəklər. Əməllər mizanda çəkiləcəkdir.

Peyğəmbərlər, alimlər və salehlər, günahkarlara şəfaət edəcək. Peyğəmbər əfəndimizin şəfaəti böyük günah işləyənlərədir. Dağlar qədər böyük günahı olanlar da, az və ya çox şəfaətə qovuşacaq. Bağışlanmaya və şəfaətə qovuşanlardan başqa bütün günahkarlar, günahlarının cəzalarını alacaqlar. Hədis-i şərifdə buyuruldu ki:
(Hər peyğəmbərin, müstəcab [qəbul olan] bir duası vardır. Mən duamı, ümmətimə şəfaət etmək üçün axirətə saxladım.) [Buxari]

Şəfaəti inkardan çəkindirməli. Çünki hədis-i şərifdə, (Şəfaətimə inanmayan, ona qovuşa bilməz) buyuruldu. (Şirə)

Qiyamət əlamətlərinə inanmaq: Hədis-i şərifdə buyuruldu ki:
(Bu əlamətlər çıxmadan qiyamət qopmaz: Günəş qərbdən doğular, üç yer batar, İsa göydən enər, Duman, Dabbetül ərz, Dəccal, Yəcüc Məcüc və Adeni bir atəş çıxar.) [Müslim]

Həzrət-i Mehdinin gələcəyinə inanmaq da, Əhli-sünnə itikadındandır. Hədis-i şərifdə buyuruldu ki:
(Qiyamət qopmadan əvvəl, Allahu təala, mənim övladımdan birini yaradar ki, adı mənim adım kimi, atasının adı, mənim atamın adı kimi olar. Ondan əvvəl dünya zülmlə dolu ikən, onun zamanında ədalətlə dollar.) [Tirmizi, İ. Asakir]

[Bu məlumatların hamısı, Fiqhi-əkbər, emal, R. Nasıhin, Məktubatı Rəbbani, Feraidül Fəvaid kitablarından alınmışdır. Başqa kitablardan alınanların isə qaynağı sonunda bildirildi.]

Doğru etiqadın əhəmiyyəti
Sual: Etiqad üzərində çox dayanmanızın səbəbi nədir?
CAVAB
Çünki, etiqadı düzəltmədən əvvəl ibadət etmənin faydası olmaz. Doğru etiqad, əhl-i sünnə etiqadıdır. Doğru etiqad 1 rəqəmi kimidir. İxlaslı ibadətlər sağına qoyulan sıfır rəqəmi kimidir. Bir sıfır çatanda 10, iki sıfır çatanda 100 olar. Sağına nə qədər 0 qoyulsa dəyəri artır. 1 çəkilsə hamısı 0 olar. Ixlassız, [riya ilə] edilən əməllər də, soldakı sıfır kimi yəni 1 rəqəminin soluna qoyulan sıfır kimi dəyərsizdir. Əhli-sünnə etiqadı yoxsa ibadətlərinin heç faydası olmaz, soldakı sıfır kimi dəyərsizdir. Bu qədər əhəmiyyətli olduğu üçün Ubeydullah-i Ahrar həzrətləri (Bütün kəramətləri bizə versələr, lakin etiqadımız düz deyilsə, halımız xarabdır. Əgər bütün çirkinlikləri versələr etiqadımız düz isə, heç kədərlənməyin) buyurur.

Etiqadı düz olan
Sual: Etiqadı düzgün Müsəlmanlar Cəhənnəmə girməz deyilir. Günahları nə olacaq?
CAVAB
Haramlardan qaçan və ibadətlərini edən Müsəlman Allahın dostudur. Allah dostunu Cəhənnəmə qoymaz. Bir hədis-i şərif tərcüməsi belədir:
(Vallah, Allah dostunu atəşə atmaz.) [Məscid-us-sagir]

Əgər Müsəlmana kafir düşməmişsə, dünyada çəkdiyi çətinliklər günahlarına kəffarə olar, şəfaətə də qovuşar və Cəhənnəmə heç girməz.

Əhli-sünnə yolunun iki əsası
Sual: Əhli-sünnə məlumatlarının pozulmadan günümüzə qədər gəlməsinin səbəbi nədir?
CAVAB
Əhli-sünnə alimlərinin səyləri sayəsində pozulmaqdan qorunaraq gəlmişdir. Əhli-sünnə alimləri bu iki şeyə diqqətlə riayət etmişlər:
Birincisi: olduğu kimi mühafizə edib, ondan heç bir şey çıxarmadılar.

İkincisi: Ona bir şey əlavə etmədilər. Yəni sünnəyə uyub, bidətə qarşı çıxdılar.

Sünnəyə tabe olmaq demək, İslama uyğun gəlmək deməkdir; amma bildirildiyi şəkildə, heç dəyişdirmədən uyğun gəlmək lazımdır. Onun üçün Əhli-sünnə alimləri, Rəsulullahdan gələnə, heç bir şey əlavə etməmişlər, bir şey də çıxarmamışlar. Mətni eynilə almışlar, ona şərhlər etmişlər yəni açıqlamışlar. Elə bu səbəblə, Əhli-sünnə bax günümüzə qədər pozulmadan gəlmişdir.

İmanı mühafizə
Sual: İmanı mühafizə etmək üçün nələrə diqqət etməli?
CAVAB
İman, beş mərtəbəli bir qalaya bənzər. Bunlar, mis, dəmir, tunc, gümüş və qızıl qatıdır.
1 - Mis qatı, ədəblərdir.
2 - Dəmir qatı, sünnətlərdir.
3 - Tunc qatı, fərzləri.
4 - Gümüş qatı, ixlasdır.
5 - Qızıl qatı, Allahu təalanın razılığıdır.

Ədəbləri güdməyən, sünnəyə yol tapa bilməz. Sünnəyə uyğun gəlməyən, fərzə yol tapa bilməz. Fərzi tutmayan, ixlasa yol tapa bilməz. Ixlası olmayan da, Allahu təalanın sevgisinə qovuşmağa yol tapa bilməz. (Ey Oğul Elmihalı)

Demək ki, son yəni beşinci mərtəbəyə çıxa bilmək üçün, növbə ilə, birinci, ikinci, üçüncü və dördüncü qatlarda keçərək çıxmaq lazımdır. Digər qatları keçmədən beşinci mərtəbəyə çıkılamaz.

Fəlakətlərin ən böyüyü
Sual: fəlakətlərin ən böyüyü nədir?
CAVAB
Ən böyük fəlakət imansız ölməkdir. İmansız, yəni kafir olaraq ölməmək üçün, elm sahibi olmaq, ixlasla əməl etmək, haramlardan qaçıb ibadətləri etmək şərtdir. İnsan necə yaşasa elə ölər. O halda, imanlı yaşamaq lazımdır. İmanlı yaşamaq üçün də, haramlardan çəkinmək və ibadətləri etmək lazımdır.

İkinci bir fəlakət də, bir kimsə, bir sözüylə, bir işi ilə küfrə düşər yəni kafir olar da, özünü müsəlman zənn edər. Etdiyi işin küfr olduğunu bilmədiyi üçün tövbə də etməz, imansız olaraq ölə bilər. Günahı bilməməkdən daha pisi, günahı ibadət olaraq işləməkdir. Bidət inanc və digər bidətlər belədir. Bu fəlakətlərdən xilas olmaq üçün, İmam-ı Rəbbani həzrətləri, (Elm, əməl və ixlas şərtdir) buyurur. Yəni dinimizi doğru olaraq öyrənib, ixlasla əməl edəcəyik. Bilmədən etmək fəlakət olduğu kimi, bildiklərini də ixlassız etmək fəlakətdir.

İmanın əsas şərti
Sual: İmanın altı şərtindən inanan kimsə mütləq mömin ola bilərmi?
CAVAB
Cəmiyyətə baxınca, hər kəsin mütləq mömin olduğu deyilə bilməz. Bir neçə nümunə verək:
1 - Bir kimsə, Amentüdəki altı şərtdən biri olan kitablara iman etdiyini söyləsə, lakin Quran tarixi hadisədir desə, bəzi hökmləri qiyamətə qədər etibarlı deyil desə, mömin ola bilməz. Qurana inandım deməsinin bir faydası olmaz.

2 - Bir kimsə, Amentüdəki altı şərtdən biri olan mələklərə iman etsə, lakin mələklərin günah işlədiyini desə və Xristianlar kimi onları qız olaraq bilsə, mömin ola bilməz.

3 - Bir kimsə, Amentüdəki altı şərtdən biri olan Allaha iman etdiyini söyləsə, lakin Allah dostlarını sevməsə, onlara düşmən olsa və ya Allah düşmənlərini sevsə, onlarla dost olsa, ölülərinə rəhmət oxusa mömin ola bilməz. İmanın əsas şərti, əlaməti; hubb-i fillah, buğd-ı fillahtır. Allahu təalanın sevdiklərini və əmr etdiyi şeyləri sevmək, düşmənlərindən və qadağan etdiklərindən çəkinməkdir. Bir kimsənin imanlı olub olmadığı buradan müəyyən olar. Əhli-sünnə yolunda olanları, Allahın dininə xidmət edənləri sevmək hubb-i fillahtır. Kafirləri, Allahu təalanın düşmənlərini, 72 pozğun firqədə olanları sevməmək buğd-ı fillahtır. Bunlar yalnız ürəklə olar. Sevilməyən kimsə ilə müzakirə edilməz. Dostla da düşmənlə da müzakirə zərərlidir. Dostların dostluğu azalar, qalmaya bilər, düşmənlərin düşmənliyi artır.

İmanı olan əmr-i bilinən və nəhyi-i münkər olur. Yəni Allahın əmr etdiklərini öyrətməyə çalışır. Bu da imanın şərtlərindəndir.

İmanda şübhə
Sual: (Küfrə çıxılmaqla ola bilər) deyə iman təzələməyi caiz deyilir, imanın varlığından şübhə etməyə küfr deyilir. İkisi arasında nə fərq vardır? İkisi də imanda şübhə deyil mi?
CAVAB
İkisi fərqlidir. İman təzələyən adam imanının olduğunu bilir, əgər bilmədən küfrə düşmüşsə, iman zəifləmiş və ya köhnəlmişsə deyə düşünərək yeniləyir. Peyğəmbər əfəndimiz, (Paltarın köhnəldiyi kimi, içinizdəki iman da köhnələr. İmanınızı təzələyək!) Buyurur. Imanımızı yeniləmək üçün tez-tez söz-i şəhadət gətirməlidir.

(Imanının var mı yox mu) deyə şübhə etmək küfr olar. Yəni (Görəsən imanım var mı?) Deyə şübhə edilməz. Lakin (Ölərkən imanımızı mühafizə edə bilərikmi?) deyə indi qorxmaq imanlı olmağın əlamətidir. Bu, imanından şübhə deyil. İmanı itirmə narahatlığından meydana gələn haqlı bir qorxudur. Çox qiymətli ləl-cəvahiratı olanın, onu itirməkdən və ya oğurlatdırmaqdan qorxmasına bənzər. Bu kimsə, (Görəsən mənim cəvahiratım var mı?) deyə şübhəyə düşməz. Yalnız oğurlatdırmaqdan və itirməkdən qorxar.